Antychryst

Emilian Stanew (1907–1979), jeden z najbardziej znanych pisarzy bułgarskich II połowy XX wieku. Urodził się w Wielkim Tyrnowie. W Sofii uczył się malarstwa, a następnie podjął studia ekonomiczne. Debiutował w 1931 roku i w kilku pierwszych zbiorach opowiadań podejmował tematykę animalistyczną. Wysoko ocenione zostały dwie jego  powieści historyczne, opublikowane także w Polsce: utrzymana w konwencji legendy Legenda o Sibinie, księciu presławskim oraz powieść Antychryst. Nawiązują one do okresu II carstwa bułgarskiego z XIII i XIV wieku, do którego upadku przyczyniła się, zdaniem Stanewa, osłabiająca państwo chrześcijańska sekta bogomiłów, odwołująca się do manicheizmu, a także mesalianizm i hezychazm.

Podana w konwencji żywotu relacja mnicha Teofila uwiarygodnia w Antychryście wydarzenia przybliżające upadek państwa, ale jednocześnie poprzez podniosłość stylu i zabiegi rytmizujące nadaje narracji charakter legendy. Przyczyny upadku państwa upatruje Stanew w dążeniach do zastąpienia porządku świata, kwestionowanego zarówno w manichejskim dualizmie bogomiłów, jak i oderwanym od życia modlitewno-ascetycznym mistycyzmie hezychastów porządkiem Bożym. W swym uniwersalnym przesłaniu powieść nabrała szczególnej aktualności w następnym dziesięcioleciu, kiedy przy aktywnym udziale córki Todora Żiwkowa Ludmiły, zideologizowany w duchu komunizmu porządek życia próbowano łączyć z fascynacjami mistyką, ezoteryzmem i parapsychologią. Analogie do stanu państwa pod koniec przedstawianych przez Stanewa wydarzeń stawały się oczywiste. Uniwersalizm tego przesłania potwierdzany jest zawsze i wszędzie tam, gdzie ziemski porządek życia próbuje się organizować według oderwanej od życia ideologii.